Dzięcioły każdego sezonu wykuwają nowe dziuple, w których wyprowadzają lęgi. Celem poradnika jest przekazanie wskazówek jak ocenić czy dana dziupla jest aktualnie zajęta przez dzięcioły oraz jak sprawdzić do jakiego gatunku należy
Po znalezieniu dziupli nie zapomnij dodać informacji o niej na naszą stronę!
1. Bezpieczeństwo – pamiętaj o niepłoszeniu dzięciołów.
Zbieranie danych i prowadzanie badań służy ochronie gatunków, jednak priorytetem jest bezpieczeństwo ptaków.
- Dłuższe obserwacje należy przeprowadzać z większej odległości, co najmniej 50 m. Chwilowe bliższe przebywanie w pobliżu dziupli nie powinno być zagrożeniem dla ptaków, ale mimo wszystko należy unikać zbliżania się do miejsc rozrodu. Zaniepokojony dzięcioł nie będzie mógł przylecieć do dziupli, przerywając wysiadywanie jaj na dłuższy czas. Jeżeli w gnieździe są już pisklaki, dorosły dzięcioł z pokarmem będzie czekał aż odejdziemy od dziupli. W takich sytuacjach należy zachować ostrożność i jak najmniej wpływać swoją obecnością na ptaki i ich młode.
- Jeśli zauważymy widoczne zainteresowanie naszą obecnością (np. niepokój, wydawanie głosów ostrzegawczych), oznacza to, że dzięciołom przeszkadza nasza bliskość i w takim przypadku należy się niezwłocznie wycofać.
2. Wybierz odpowiednie siedlisko.
Większość gatunków dzięciołów kuje dziuple w martwych lub osłabionych drzewach, których drewno jest zmiękczone przez roskładające je grzyby. Dzięcioły, w zależności od gatunku, będą wybierać różne lasy (np. buczyny, grądy lub łęgi), które charakteryzują się obecnością dojrzałych drzew.
3. Obserwuj drzewa.
- Szukaj dziupli na różnej wysokości, zwracaj uwagę na regularne kształty otworów wejściowych do dziupli (okrągłe lub owalne)
- Świeżo wykuta dziupla będzie miała jaśniejsze brzegi, a pod drzewem można niekiedy zauważyć zalegające świeże wióry
4. Obserwuj zachowanie ptaków.
- Oba ptaki z pary będą kuły dziuplę lęgową, co można również usłyszeć
- Dorosłe dzięcioły bywają głośne w pobliżu dziupli
- Dorosłe ptaki będą wchodzić i wychodzić z aktywnej dziupli
- Początkowo podczas zmian w inkubacji
- Później podczas karmienia piskląt (będzie można zauważyć dorosłego dzięcioła z pokarmem)
- Gdy pisklaki podrosną będą karmione już bez wchodzenia dorosłych ptaków do dziupli, a same pisklaki będą się z niej wychylać i przy okazji w miarę głośno się odzywać
Poszukiwanie i rozpoznawanie dziupli dzięcioła dużego:
- Gatunki drzew i siedliska: różne gatunki drzew, preferowane siedliska to lasy liściaste, iglaste i mieszane, ale również parki i ogrody
- Wysokość dziupli: od 0,3 do 20 m (zazwyczaj niżej niż 8 m)
- Składanie jaj: od ostatniej dekady kwietnia do pierwszej dekady maja
- Inkubacja: od 12 do 13 dni, od momentu zniesienia ostatniego jaja. Inkubują oba ptaki
- Pisklęta: po wykluciu przebywają w dziupli od 21 do 25 dni
- Jak znaleźć dziuplę:
- Na słuch – młode są hałaśliwe, odzywają się nie tylko podczas karmienia
- Wzrokowo – starsze pisklaki wyglądają z dziupli wypatrując dorosłego z pokarmem. Można również obserwować dorosłe osobniki i śledzić ich przemieszczenia w kierunku dziupli, ale czasem możemy trafić na osobnika nielęgowego
- Rozpoznawanie dziupli: otwór o średnicy 4,5-5,5 cm, aby potwierdzić gatunek należy obserwować dorosłe ptaki, które zajmują dziuplę
Poszukiwanie i rozpoznawanie dziupli dzięcioła średniego:
- Gatunki drzew i siedliska: dęby, jesiony, graby, olchy i inne duże drzewa o grubej i spękanej korze. Często gniazduje na skraju starych lasów liściastych (>80 lat), w grądach, dąbrowach i lasach łęgowych
- Wysokość dziupli: od 0,5 do 27 m
- Składanie jaj: zazwyczaj od ostatniej dekady kwietnia do końca maja
- Inkubacja: od 10 do 14 dni od momentu złożenia ostatniego jaja. Inkubują oba ptaki
- Pisklęta: po wykluciu przebywają w dziupli od 23 do 25 dni
- Jak znaleźć dziuplę:
- Na słuch – starsze pisklaki nawołują podczas karmienia, można je usłyszeć nawet z kilkudziesięciu metrów
- Wzrokowo – w sezonie lęgowym można obserwować dorosłe osobniki i śledzić ich przemieszczenia w kierunku dziupli, ale zawsze czasem możemy trafić na osobnika nielęgowego
- Rozpoznawanie dziupli: otwór dziupli niemożliwy do rozróżnienia, aby być pewnym należy obserwować dorosłe ptaki, które zajmują dziuplę
Poszukiwanie i rozpoznawanie dziupli dzięciołka:
- Gatunki drzew i siedliska: wierzby, topole, brzozy i inne gatunki, często gniazduje w starych lasach liściastych (>80 lat), głównie łęgi i olsy, rzadziej mieszanych
- Wysokość dziupli: od 10 do 20 m
- Składanie jaj: od początku kwietnia
- Inkubacja: od 11 do 12 dni, inkubują oba ptaki
- Pisklęta: po wykluciu przebywają w dziupli od 18 do 21 dni, wylatują około końca czerwca
- Jak znaleźć dziuplę:
- Na słuch – starsze pisklaki odzywają się podczas karmienia
- Wzrokowo – w sezonie lęgowym można obserwować dorosłe osobniki i śledzić ich przemieszczenia w kierunku dziupli, ale zawsze czasem możemy trafić na osobnika nielęgowego
- Rozpoznawanie dziupli: otwór o średnicy 2,5 do 5 cm. Mimo, że to najmniejszy polski dzięcioł, aby potwierdzić gatunek należy obserwować dorosłe ptaki, które zajmują dziuplę
Poszukiwanie i rozpoznawanie dziupli dzięcioła białoszyjego:
- Gatunki drzew i siedliska: topole, wierzby, olchy, drzewa owocowe i inne gatunki, często występuje w zadrzewieniach miast i wsi, w tym parkach, cmentarzach, sadach, ogrodach, ogródkach działkowych i alejach drzew
- Wysokość dziupli: od 1 do 18 m (zazwyczaj ok. 5 m)
- Składanie jaj: zazwyczaj pod koniec kwietnia lub na początku maja
- Inkubacja: od 9 do 14 dni od momentu złożenia ostatniego jaja. Inkubują oba ptaki
- Pisklęta: po wykluciu przebywają w dziupli od 26 do 28 dni, opuszczają dziuplę około pierwszej połowy czerwca
- Jak znaleźć dziuplę (gatunek skryty w okresie lęgowym):
- Na słuch – ptaki można usłyszeć podczas aktywnej obrony najbliższego otoczenia dziupli przed intruzami
- Wzrokowo – w sezonie lęgowym można obserwować dorosłe osobniki i śledzić ich przemieszczenia w kierunku dziupli, ale zawsze czasem możemy trafić na osobnika nielęgowego
- Rozpoznawanie dziupli: otwór dziupli ma średnicę 4-5 cm, aby potwierdzić gatunek należy obserwować dorosłe ptaki, które zajmują dziuplę
Poszukiwanie i rozpoznawanie dziupli dzięcioła białogrzbietego:
- Gatunki drzew i siedliska: graby, dęby, olchy, osiki i inne, preferuje lasy starsze niż 80 lat, łęgi, olsy, grądy i buczyny
- Wysokość dziupli: od 5 do 32 m
- Składanie jaj: od trzeciej dekady marca do połowy kwietnia (najwcześniejszy termin rozrodu wśród krajowych dzięciołów)
- Inkubacja: około 11 dni
- Pisklęta: po wykluciu są w dziupli od trzech do czterech tygodni, opuszczają ją od początku do końca maja
- Jak znaleźć dziuplę (dorosłe są bardzo skryte i ostrożne):
- Na słuch – pisklęta w dziupli są bardzo ciche, można je usłyszeć niekiedy podczas karmienia
- Wzrokowo – od końca kwietnia można obserwować dorosłe osobniki i śledzić ich przemieszczenia w kierunku dziupli, ale zawsze czasem możemy trafić na osobnika nielęgowego
- Rozpoznawanie dziupli: Aby potwierdzić gatunek należy obserwować dorosłe ptaki, które zajmują dziuplę
Poszukiwanie i rozpoznawanie dziupli dzięcioła trójpalczastego:
- Gatunki drzew i siedliska: świerk, olcha, sosna, brzoza, osika i inne gatunki, preferuje lasy starsze niż 80 lat, często w borach świerkowych lub jodłowych
- Wysokość dziupli: od 2 do 10 m
- Składanie jaj: od początku maja do początku czerwca
- Młode w dziupli: od 22 do 25 dni od wyklucia
- Inkubacja: trwa około 11 dni i rozpoczyna się po złożeniu ostatniego jaja, inkubują oba ptaki
- Pisklęta: po wykluciu przebywają w dziupli od 22 do 25 dni, opuszczają ją w drugiej/trzeciej dekadzie czerwca, a nawet na początku lipca
- Jak znaleźć dziuplę:
- Wzrokowo – od maja do lipca można obserwować dorosłe osobniki i śledzić ich przemieszczenia w kierunku dziupli, ale zawsze czasem możemy trafić na osobnika nielęgowego
- Rozpoznawanie dziupli: otwór o średnicy ok. 5 cm, bardzo podobny do tego u dzięcioła dużego, aby potwierdzić gatunek należy obserwować dorosłe ptaki, które zajmują dziuplę
Poszukiwanie i rozpoznawanie dziupli dzięcioła czarnego:
- Gatunki drzew i siedliska: sosny, buki, osiki, świerki, dęby i brzozy, gniazduje zarówno wewnątrz lasu, jak i na jego skraju w odpowiednio starych drzewach (preferuje lasy >80-letnie)
- Wysokość dziupli: od 4 do 25 m
- Składanie jaj: od początku kwietnia do początku maja
- Inkubacja: od 12 do 14 dni, od momentu zniesienia ostatniego jaja
- Pisklęta: po wykluciu przebywają w dziupli od 24 do 31 dni, opuszczają dziuple nawet do połowy lipca
- Jak znaleźć dziuplę:
- Na słuch – karmiący rodzic, kiedy przyleci z jedzeniem, będzie wydawać dźwięki, na które będą mu odpowiadać pisklaki
- Wzrokowo – para jest aktywna w bliskim sąsiedztwie dziupli lęgowej (zarówno w czasie składania jaj, inkubacji, jak i ogrzewania piskląt). Dziuple można także znaleźć podczas obecności w niej starszych piskląt kiedy wychylają się z otworu dziupli.
- Rozpoznawanie dziupli: otwór dziupli ma szerokość 7-10 cm i wysokość 11-15 cm. Jego dziuple są znacznie większe od dziupli innych dzięciołów
Poszukiwanie i rozpoznawanie dziupli dzięcioła zielonego:
- Gatunki drzew i siedliska: olcha, osika, wierzba, dąb i inne gatunki, preferuje gniazdowanie na skrajach lasów liściastych i mieszanych, ale również zadrzewieniach śródpolnych, parkach i alejach
- Wysokość dziupli: od 4 do 8 m, ale nawet kilkanaście metrów nad ziemią
- Składanie jaj: od końca marca do drugiej dekady kwietnia
- Inkubacja: od 19 do 20 dni
- Pisklęta: opuszczają gniazdo po 21-24 dniach
- Jak znaleźć dziuplę:
- Na słuch – początkowo pisklęta są ciche, ale od drugiego tygodnia życia odzywają się w miarę głośno, a szczególnie w czasie karmienia
- Wzrokowo – w sezonie lęgowym można obserwować dorosłe osobniki i śledzić ich przemieszczenia w kierunku dziupli, ale zawsze czasem możemy trafić na osobnika nielęgowego
- Rozpoznawanie dziupli: otwór o średnicy ok. 6,5 cm, aby potwierdzić gatunek należy obserwować dorosłe ptaki, które zajmują dziuplę
Poszukiwanie i rozpoznawanie dziupli dzięcioła zielonosiwego:
- Gatunki drzew i siedliska: buki, topole, dęby, lipy, wierzby i sosny, gniazduje często kilkadziesiąt metrów od skraju lasu w osłabionym lub martwym drzewie
- Wysokość dziupli: od 4 do 8 m, ale nawet kilkanaście metrów nad ziemią
- Składanie jaj: w pierwszej i drugiej dekadzie kwietnia
- Inkubacja: od 14 do 15 dni, od momentu zniesienia ostatniego jaja
- Pisklęta: po wykluciu przebywają w dziupli przez 24-28 dni. Po 15-17 dniach młode sięgają po pokarm do wejścia dziupli, co pozwala na ich obserwacje. Opuszczają dziuple do połowy czerwca
- Jak znaleźć dziuplę:
- Na słuch – początkowo pisklęta są ciche, ale od drugiego tygodnia życia odzywają się w miarę głośno, a szczególnie w czasie karmienia
- Wzrokowo – w sezonie lęgowym można obserwować dorosłe osobniki i śledzić ich przemieszczenia w kierunku dziupli, ale zawsze czasem możemy trafić na osobnika nielęgowego
- Rozpoznawanie dziupli: otwór o średnicy 5,5-6,5 cm, aby potwierdzić gatunek należy obserwować dorosłe ptaki, które zajmują dziuplę
Pamiętajmy, obecność człowieka nie jest wskazana w bliskim sąsiedztwie dziupli, ale bez przeszkód możemy prowadzić obserwacje z większej odległości przez lornetę.
Przyjemnych obserwacji i nie zapomnijcie wypełnić ankiety po znalezieniu dziupli!
Autorzy zdjęć:
Dzięcioł duży: Zdjęcie autorstwa Corentin Tourrette, ze strony Unsplash https://unsplash.com/photos/pkYumdU-oek. Zdjęcie autorstwa Dan Russon, ze strony Unsplash https://unsplash.com/photos/r4lpIzqJuFs
Dzięcioł średni: Zdjęcie autorstwa Łukasz Rawa, ze strony Unsplash https://unsplash.com/photos/5B_ItUbsXz8
Dzięciołek: Zdjęcie autorstwa Andrey Gulivanov, ze strony Unsplash https://unsplash.com/photos/h08c0o4ArYc
Dzięcioł białoszyi: Zdjęcie autorstwa Paul Cools, ze strony Observation https://observation.org/species/70652/
Dzięcioł białogrzbiety: Zdjęcie autorstwa Andrey Gulivanov, ze strony Unsplash https://unsplash.com/photos/v3kSHpjqcKg
Dzięcioł trójpalczasty: Zdjęcie autorstwa Michael W., ze strony Birdforum https://www.birdforum.net/opus/File:Three-toed_Woodpecker.jpg
Dzięcioł czarny: Zdjęcie autorstwa Andrey Gulivanov, ze strony Unsplash https://unsplash.com/photos/MkA1djmggd4
Dzięcioł zielonosiwy: Zdjęcie autorstwa Pavel Storchilov, ze strony Unsplash https://unsplash.com/photos/edmxKdDQFFs
Dzięcioł zielony: Zdjęcie autorstwa Bob Brewer, ze strony Unsplash https://unsplash.com/photos/R5y_94By7Hk